Sasani İmparatorluğu( ZAZA DEVLETİ)
Sasani İmparatorluğu
Zazaların Kurduğu İlk İmparatorluk Sasani İmparatorluğu | |
İmparatorluk |
II. Hüsrev döneminde Sasani İmparatorluğu (610) | |
|
İmparatorluğun sınırları bugünkü İran, Irak, Ermenistan, Afganistan, Türkiye'nin doğu bölgesi (Büyük İranolarak bilinen bölge), Suriye'nin bir kısmı, Pakistan, Kafkaslar, Orta Asya veArabistan'ın tamamını kapsıyordu.
II. Hüsrev'in hükümdarlığı (590-628) sırasında Mısır, Ürdün, Filistin ve Lübnan da kısa süreli olarak imparatorluğa dahil oldu.
Sasaniler, imparatorluklarını 'İranşehr' ايرانشهر (Iranshæhr) 'İranlıların (Aryanların) memleketi' diye adlandırırlardı.
Sasani dönemi, Geç İlkçağ'ı kapsayarak İran Tarihi'nin en önemli ve etkili dönemlerinden biri olarak kabul edilir. Birçok yönüyle Sasani dönemi, Pers medeniyetinin en önemli başarılarına tanıklık etmiş ve İran'ın müslümanlar tarafından fethedilmesi ve İslamlaşmasından önceki son büyük İran İmparatorluğu olmuştur.
Sasani dönemi, Geç İlkçağ'ı kapsayarak İran Tarihi'nin en önemli ve etkili dönemlerinden biri olarak kabul edilir. Birçok yönüyle Sasani dönemi, Pers medeniyetinin en önemli başarılarına tanıklık etmiş ve İran'ın müslümanlar tarafından fethedilmesi ve İslamlaşmasından önceki son büyük İran İmparatorluğu olmuştur.
İran, Roma medeniyetini Sasani döneminde farkedilir şekilde etkilemiştir. Kültürel etkisi imparatorluk sınırlarının çok ötesine, Batı Avrupa'ya, Afrika'ya, Çin'e ve Hindistan'a kadar ulaşmıştır. Ayrıca bu kültürel etki Avrupa ve Asya ortaçağ sanatının oluşmasında göze çarpan bir rol oynamıştır.
Bu etki erken dönem İslam dünyasına kadar taşındı. Hanedanın kendine has ve aristokratik kültürü, İran'ın fethini bir Pers Rönesansına dönüştürdü.
Bu etki erken dönem İslam dünyasına kadar taşındı. Hanedanın kendine has ve aristokratik kültürü, İran'ın fethini bir Pers Rönesansına dönüştürdü.
Daha sonra İslami olarak adlandırılan kültürün, mimarinin, yazımın ve diğer becerilerin çoğu Sasani İranlılarından daha geniş Müslüman dünyasına aktarıldı.
Sasani İmparatorluğu'nun zaman çizelgesi


Sasani İmparatorluğu ya da Sasani Hanedanı, MS 224-651 arasında süren Pers hanedanlığı için kullanılan isimdir.


- 224 - I. Erdeşîr'in Şehinşah (Şahların Şahı/Kralların kralı) unvanını alması; Sasani hükümdarlığının kurulması.
- c. 224-240 – Zerdüşt inancı, I. Erdeşîr hükümdarlığında bir iyileşme dönemi yaşar.
- 230 - Sasani ordusu, Yukarı Mezopotamya'nın Roma tarafından kontrol edilen kısmına saldırdı ve Nisibis'i ele geçirdi ama elinde tutmayı başaramadı.
- 237-238 - I. Erdeşîr, Doğu Roma vilayetlerine bir başka saldırıya başladı ve Harran ile Nisibis'i işgal etti.
- 241 - I. Şâpûr'un tac giymesi.
- c. 242-273 - Mani'nin Persia'da seyahatini yapması.
- 252-256 - I. Şâpûr'un Doğu Roma vilayetlerine doğru ilerlemesi.
- c. 259 - I. Şâpûr'un, Valerianus'u yenip, esir alması.
- c. 260 - I. Şâpûr'un, Doğu Roma vilayetlerine 2. baskını.
- c. 261 - Palmira hükümdarı Odaenathus, Antakya'nın yağmalanmasından dönen muzaffer Pers birliklerini durdurdu, I. Şâpûr'a karşı kayda değer bir fetih gerçekleştirip ve Persleri Fırat’ın ötesine püskürttü.
- 271 - I. Hürmüz'ün tac giymesi.
- 273 - I. Behrâm'ın tac giymesi.
- 274 or 277 - Etkili Zerdüşt başrahibi Kartir tarafından Mani'nin idam edilmesi.
- 276 - II. Behrâm'ın tac giymesi.

- 276 - Kartir, ibadetin Zerdüştçülüğün yerinin aşırı gücü olarak seçildi ve diğer inançların destekçilerini suçladı, Kâbe-i Zerdüşt, Nakş-ı Recep ve Sar Mashad (Kazerun'un güneyi) kabartmaları, ilkelerini gösterir.
- 283 - Roma imparatoru Carus, Mezopotamya ve Tizpon ele geçirdi fakat askerleri beklenmedik bir şekilde geri döndü.
- 286 - III. Tiridatis, Ermeni tacını aldı ve Perslileri oradan attı.
- 293 - Narseh rakiplerini ezip ve Pers tahtını oturdu.
- c. 294 - Pers sınırı yanındaki Irak'taki Narseh’in Paikuli yazıtı.
- 296 - Narseh, Ermenistan'a baskın yaptı, Tiridatis'i kovup ve Romalıları bastırdı.
- 297- Roma imparatoru Galerius, Narseh'in yaptıklarını geri aldı. Nisibis Antlaşması, Narseh'i Ermenistan ve Mezopotamya'yı terk etmeye zorladı.
- c. 301 - Ermenistan Krallığı, Hristiyanlığı devlet dini olarak kabul eden ilk ulus oldu.
- 302 - Narseh'in istifası; II. Hürmüz'ün tac giymesi.
- 309 - II. Şâpûr'un tac giymesi.
- 325 - II. Şâpûr, Arap halkına saldırdı ve imparatorluğun sınırlarını aşılmaz kıldı.
- 338 - II. Şâpûr, Narseh tarafından Romalılara verilen beş bölgeyi geri aldı.
- 348 - II. Şâpûr, Mezopotamya'yı ele geçirdi.
- c. 360 - Kidarite Krallığı'nın kuruluşu.
- 363 - Julianus, Pers birlikleri ile yapılan savaşta öldü; teslim alına topraklar ve Nisibis, Persler geri verildi.
- 376 - Romalılar ile Persliler arasında mütareke imzalandı.
- 379 - II. Şâpûr'un ölümü ve II. Erdeşîr'in tac giymesi.
- 383 - III. Şâpûr'un tac giymesi.
- 399 - I. Yezdicerd'in tac giymesi, Zerdüştçü din adamlarının etkisini kontrol etme çabası ve diğer inançlara karşı hoşgörüsü nedeniyle “Günahkar” olarak adlandırdı.
- 409 - Hristiyanların halka açık ibadet etmesine ve kendi kiliselerini inşa etmelerine izin verildi.[1]

- 420 - V. Behrâm'ün (Behrâm-ı Gûr) tac giymesi.
- 421 - Persia ile Roma arasındaki barış sona erdi.
- 422 - V. Behrâm, Ak Hunlar’ın yaptığı bir saldırıdan kurtulmayı başardı.
- c. 425 - V. Behrâm, Şehnâme'ye göre insanları eğlendirmeleri için Hindistan'dan Çingeneleri getirdi.
- 428 - Ermenistan'ın Arşak Hanedanı ona erdi. Sasani Ermenistanı'nın kurulması.
- 438 - II. Yezdicerd'in tac giymesi.
- 451 - Vardan Mamikonyan liderliğinde Hristiyan Ermeni asilere karşı Avarayr Muharebesi gerçekleşti.
- 457 - III. Hürmüz'ün tac giymesi.
- 459 - I. Fîrûz'un tac giymesi.
- 484 - Ak Hunlar I. Fîrûz'a diz çöktürdüler.
- 484 - Belâş'ın tac giymesi. Nvarsak Antlaşması, Ermenilere Hristiyanlığı serbestçe kullanma hakkı verdi.
- 488 - I. Kubâd'ın tac giymesi; Hazarlara karşı sefer.
- c. 490 - Mazdek, eşitlikçi ideolojisini I. Kubâd’ın desteği ile öğretiyor.
- c. 490 - Tarım ve vergi reformlarının başlatılması.
- 496 - I. Kubâd'ın yerine kardeşi Câmasb tahta geçti.
- 499 - Ak Hunlar’ın desteği ile I. Kubâd'ın dönüşü.
- 524 - Bizans İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında savaş.
- 526 - Bizanslılar Persia, Armenista ve Mezopotamya'ya saldırdılar, fakat yenildiler. İberya Savaşı'nın başlaması.

- 531 - I. Hüsrev'in tac giymesi.
- c. 531 - Mazdek takipçilerinin katledilmesi ve çökertilmesi.
- c. 531 - Tarım, hükûmet, askeri, toplumsal reformlar.
- c. 531 - Sanskrit yazılmış hikâye kitabı Panchatantra'nın Orta Farsçaya çevrilmesi.
- 533 - 524 yılında başlayan Bizans İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında savaşın sonu.
- 541 - Lazika Savaşı, Lazika'yı kontrol altına almak için Bizanslılar ile Sasaniler arasında başladı.
- c. 554 - I. Hüsrev ile I. Justinianus arasındaki muharebelerin gözlemcisi ve De bello Persico (Latin tr., 1833) yazan, Bizanslı uzman Prokopius öldü.

- c. 570 - Yemen'in Fethi.
- c. 570 - İslam'ın kurucusu Muhammed Peygamberin doğumu
- 579 - I. Hüsrev'in ölümü ve IV. Hürmüz'ün tac giymesi.
- 580 - Sasaniler İberya Krallığı'nı lağvettiler. Kendi atadıkları valiler aracılığıyla doğrudan kontrol başladılar.
- 588 - Göktürkler ile Birinci Göktürk-Sasani Savaşı ve Pers generali Behrâm-ı Çûbîn tarafından mağlup edilmeleri.
- 589 - Sasani İç Savaşı'nın başlaması
- 590 - IV. Hürmüz'ün öldürülmesi ve II. Hüsrev'in tac giymesi.
- 590 - Behrâm-ı Çûbîn'in yükselmesi ve tahtı ele geçirmesi.
- 591 - Behrâm-ı Çûbîn'in bastırılması; Orta Asya'da Türklere sığındı fakat bir yıl sonra öldürüldü. II. Hüsrev tahta yeniden geçti.
- 596 - Muhammed Peygamber Hatice bint Hüveylid ile evlendi.
- 602 - Can alıcı Bizans-Sasani Savaşı (602-628) başladı.
- 603 - II. Hüsrev, İmparator Mauricius ve akrabalarının zalim Phocas tarafından öldürülmelerinin intikamını almak için Bizans İmparatorluğu'nu işgal etti.
- 611-616 - II. Hüsrev, Suriye ve Mısır'ı fethetti.
- 622 - Muhammed Peygamber, Ebû Bekir ile beraber Mekke'den Medine'ye hicret etti; Ebû Bekir'in genç kızı Aişe ile evlendi.
- 626 - Sasaniler, Avarlar ve Slavlar ile beraber Bizans başkenti Konstantinopolis'i kuşattılar.
- 627 - Herakleios, Ninova yakınlarında Sasani İmparatorluğu birliklerini yendi.
- 628 - II. Hüsrev'in, oğlu ve ardılı II. Kubâd (Shīrūya) tarafından tahttan indirilmesi, yagılanması ve idam edilmesi; Bizans İmparatorluğu ile antlaşmaya varıldı.
- 628 - II. Kubâd, birçok Sasani prensini öldürdü.
- 628 - II. Kubâd öldü.
- 628-635 - Kraliçeler Purandoht ve Azarmidoht'da dahil yetersiz kral ve kraliçeler yüzünden Sasani hanedanı zayıfladı; dengesiz durum ortaya çıktı.

- 632 - Veda Hutbesi
- 632 - Muhammed Peygamber öldü, halifesi üzerine bir anlaşmazlık çıktı.
- 632-634 - Ebû Bekir'in halifeliği.
- 633 - III. Yezdicerd'ın tac giymesi.
- 634 - Ömer'in halifeliği; Bizans ve Pers (Sasani) taopraklarını başarılı işgalini planladı.
- 635 - Araplar Şam'ı ele geçirdi.
- 635-641 - Arap birlikleri Kudüs, Antakya, Trablus ve Mısır'ı ele geçirdi.
- 636 - Sasaniler, Kadisiye Muharebesi'nde mağlup oldu.
- 637 - Arap Müslümanlar, Sasani başkenti Tizpon'u ele geçirdi; III. Yezdicerd Rey'e kaçtı.
- 637 - Arap Müslümanlar, Mezopotamya'yı ele geçirdi.
- 642 - Sasanilerin Arap Müslümanlara karşı Nihavend'de nihayi mağlubiyeti.
- 644 - Müslümanların halifesi Ömer'in İranlı esir Ebu Lü'lüe tarafından öldürülmesi.
- 644-656 - Osman’ın halifeliği
- 651 - III. Yezdicerd'in öldürülmesi; Sasani Hanedanı'nın sonu; İran'ın Râşidîn Halifeliği tarafından ilhak edilmesi.